Polska Akademia Nauk Biblioteka Gdańska to jedna z najstarszych, nieprzerwanie działających bibliotek miejskich w Polsce. Książnica gromadzi i udostępnia publikacje z zakresu nauk humanistycznych oraz prace związane z dziejami Gdańska i Pomorza. W jej katalogu inwentarzowym znajduje się ponad milion pozycji, w tym wiele unikatowych.

Jedna z najstarszych bibliotek w Polsce

Gdańska książnica została założona w 1596 roku dzięki darowiźnie włoskiego humanisty – Jana Bernarda Bonifacia, markiza Orii. Początkowo nosiła nazwę – Biblioteki Rady Miasta Gdańska następnie Biblioteki Miejskiej (1817).

Od 1955  roku działa jako Polska Akademia Nauk Biblioteka Gdańska.

Historia Biblioteki

Biblioteka Gdańska powstała dzięki darowiźnie włoskiego humanisty – Jana Bernarda Bonifacia, markiza Orii. Pierwszą siedzibą biblioteki były pomieszczenia Gimnazjum Akademickiego, zlokalizowanego w murach dawnego klasztoru Franciszkanów (dzisiaj Muzeum Narodowe przy ul. Toruńskiej). W 1817 roku Gimnazjum Gdańskie zostało zlikwidowane co pociągnęło to za sobą konieczność zmiany lokalizacji, statusu i nazwy książnicy, która stała się Gdańską Biblioteką Miejską (Danziger Stadtbibliothek).

W sierpniu 1819 roku rozpoczęto przenoszenie 26 tys. woluminów do części kościoła św. Jakuba, traktowanego jako miejsce tymczasowe i prowizoryczne. W 1899 roku zbiory biblioteki osiągnęły liczebność 111 tys. tomów i mimo rozszerzenia pomieszczeń bibliotecznych o wschodnią część kościoła zaczęło brakować miejsca na ich przechowywanie. W końcu zdecydowano o wzniesieniu nowego budynku.

Realizację projektu powierzono miejskiemu inspektorowi Karlowi Kleefeldowi, który zaprojektował ceglany budynek w neogotyckim stylu. Gmach wzniesiono obok Królewskiego Archiwum Państwowego (dziś: ul. Wałowa 15) a nową siedzibę otwarto 12 lutego 1905 roku.

W 1939 roku księgozbiór Biblioteki Miejskiej w Gdańsku liczył ok. 200 tys. tomów nowożytnych publikacji z XIX wieku i pierwszej połowy XX wieku, 840 inkunabułów i ok. 50 tys. starodruków z XV–XVIII wieku, a nadto: 4191 rękopisów, ponad 5 tys. rycin oraz znaczną liczbę map, numizmatów i ekslibrisów.

Biblioteka w czasie II wojny światowej

W czasie II wojny światowej doszło do ewakuacji i rozproszenia zbiorów. Najcenniejsze pozycje – większość rękopisów, inkunabułów i starodruków, niemal wszystkie ryciny i mapy, a także cenne książki – zapakowano w kilkaset drewnianych skrzyń, po czym wywieziono w dwóch transportach na zamek w Malborku i do Pelplina, gdzie zamurowano je w pomieszczeniu gospodarczym przy katedrze. Kilkanaście skrzyń przeznaczonych do Malborka zawrócono i umieszczono w piwnicach gdańskiego Ratusza Staromiejskiego.

Pozostałą część księgozbioru, ok. 170 tys. woluminów, złożono w stosach w obszernych piwnicach bibliotecznych oraz na dwóch pierwszych kondygnacjach magazynu. Książki ocalały, bowiem w wyniku działań wojennych budynek został jedynie uszkodzony. Zachował się katalog alfabetyczny i prawie cały katalog systematyczny, liczący ponad 200 tomów, zaginęły niestety biblioteczne księgi inwentarzowe.

Po wojnie do biblioteki wróciły skrzynie ukryte w Pelplinie i Ratuszu Staromiejskim. Zbiory zdeponowane w Malborku uległy rozproszeniu. Straty wojenne biblioteki szacuje się na 5–10 proc., jednak są one dotkliwe, dotyczą bowiem głównie rękopisów, inkunabułów, starych druków, rycin i map.

W 1955 roku Biblioteka została włączona w struktury Polskiej Akademii Nauk.

70 lat po otwarciu siedziby biblioteki przy ul. Wałowej 15 znów konieczna okazała się rozbudowa. Zbudowano wówczas łącznik od strony ul. Łagiewniki, pomiędzy biblioteką a I Liceum Ogólnokształcącym. Pod koniec XX wieku po raz kolejny przestrzeń magazynowa okazała się zbyt mała. Ciągły przyrost zbiorów, a co za tym idzie – obciążenie magazynów, stało się zagrożeniem dla nośności stropów.

Nowy gmach biblioteki

Nowy gmach wzniesiono nieopodal, po przeciwnej stronie ulicy, przy ul. Wałowej 24. Oddano go użytkownikom 18 listopada 2005 roku, równo 100 lat po otwarciu pierwszego gmachu przy ul. Wałowej, zapewniając zbiorom lepsze warunki przechowywania, a użytkownikom ułatwione z nich korzystanie.

>> Zbiory