Książkomaty to samoobsługowe urządzenia, które działają na zasadzie popularnych paczkomatów. Pozwalają czytelnikom na odbiór i zwrot książek zamówionych wcześniej w bibliotece, która świadczy taką usługę.

Mimo wysokiego kosztu instalacji stają się coraz bardziej powszechne. Coraz więcej książnic decyduje się na ich uruchomienie, pozyskując na ten cel środki z funduszy zewnętrznych, w tym m.in. dotacji w ramach różnych programów krajowych, czy Budżetów Obywatelskich.

Książkomat – całodobowa biblioteka

Książkomaty są często określane mianem biblioteki całodobowej, czy biblioteki 24/7. Dostęp do nich nie jest bowiem ograniczony godzinami pracy placówki bibliotecznej. Aby odebrać lub zwrócić książkę wystarczy być użytkownikiem danej biblioteki i posiadać ważną kartę biblioteczną.

Książkomaty są lokalizowane w miejscach ogólnodostępnych, niejednokrotnie w pobliżu centrów handlowych, pętli autobusowych i tramwajowych, czyli wszędzie tam, gdzie przebywa dużo ludzi. Wiele bibliotek instaluje książkomaty w okolicach, gdzie mieszkańcy mają słabszy dostęp do filii bibliotecznych. Inną zaletą książkomatów jest łatwość obsługi oraz udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami.

Ich funkcjonalność zależy oczywiście od zastosowanego oprogramowania. Niektóre z nich pozwalają tylko na odbiór książek, a do zwrotu potrzebne są niezależne urządzenia tzw. wrzutnie (trezory). Inne są na tyle zaawansowane, że pozwalają na zamawianie i odbiór książek w czasie rzeczywistym (z puli książek w urządzeniu) jak w przypadku tzw. Szuflandii Biblioteki Miejskiej w Łodzi, zlokalizowanej w zadaszonym przejściu przy rynku Manufaktury w Łodzi, w okolicy wejścia do kina.

Nie sposób wymienić wszystkich bibliotek, które posiadają książkomaty. Urządzenia do bezobsługowego odbioru i zwrotu książek stały się już nieodłącznym elementem przestrzeni wielu miejscowości. Biblioteczne książkomaty wyróżniają się pięknymi grafikami, przyciągającą wzrok kolorystyką spójną z identyfikacją wizualną swojej biblioteki.

Konkurs na hasło promujące książkomaty Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu

Kilkanaście książkomatów posiada Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu:

• Antoninek:  ściana marketu Carrefour przy ul. Nowogrodzkiej 13/15
• Rataje: w prześwicie pawilonu na osiedlu Lecha 121
• Górczyn: ściana budynku przy pętli tramwajowej Górczyn, ul. Zgoda
• Junikowo: ściana budynku przy pętli tramwajowej Junikowo, ul. Grunwaldzka
• Ławica: ściana marketu Chata Polska przy ul. Złotowskiej 45
• Rataje: ściana marketu Lidl przy ul. Zamenhofa 132
• Rataje: ściana budynku bloku przy ul. Katowickiej 53c
• Starołęka: ul. Książęca, przy pętli Starołęka
• Strzeszyn:  ściana marketu Lidl, rejon ulic: Literackiej, Koszalińskiej, Adama Poszwińskiego
• Szczepankowo: ściana przy budynku Poczty Polskiej, ul. Szczepankowo 72D
• Świerczewo: teren przy Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 3 przy ul. Jesionowej 14 (wiata dla rowerów)

Ostatnio Biblioteka ogłosiła konkurs na hasło promujące korzystanie z poznańskich książkomatów. Czytelnicy swoje propozycje przedstawiali w komentarzach na FB i IG. Było ich ponad 100. Bibliotekarze nagrodzili trzy:

Aby ułatwić czytelnikom korzystanie z książkomatów, biblioteki opracowują pomysłowe instrukcje w formie grafik lub filmów:

Instrukcja w formie komiksu (Biblioteka Raczyńskich)

Film (Biblioteka Publiczna w Piasecznie)