Biblioteka Ets Haim – Livraria Montezinos

Ets Haim (hebr. עץ חיים Etz Ḥayyim – “drzewo życia”) – Livraria Montezinos jest najstarszą funkcjonującą biblioteką żydowską na świecie. Powstała w 1616 roku jako część szkoły Talmud Torah założonej przez pierwsze portugalskie zgromadzenie żydowskie w Amsterdamie.

Portugalscy żydzi nawróceni na chrześcijaństwo, po przybyciu z półwyspu iberyjskiego ok. 1600 roku do stolicy dzisiejszej Holandii zaczęli na nowo odkrywać swoją tożsamość. W poznaniu dawno zapomnianych zwyczajów i tradycji żydowskich pomogła im szkoła i biblioteka, która od 1675 roku znajduje się w obecnym miejscu, pięknym kompleksie Synagogi Portugalskiej w Amsterdamie.

W zbiorach biblioteki znajduje się ok. 560 rękopisów i 30 000 druków (od 1474 r. po dzień dzisiejszy),  bogata kolekcja z zakresu judaistyki z XVII, XVIII i XIX wieku. Zbiór rękopisów zawiera wiele niepublikowanych materiałów, w dużej części napisanych lub skopiowanych przez nauczycieli, studentów i absolwentów Ets Haim, takich jak komentarze biblijne, eseje, kazania, poezja i literatura historyczna, a także dzieła liturgiczne i muzyka. Zachowane druki ukazują z kolei Amsterdam jako centrum wolnej prasy i wolności słowa. 

Trudnym okresem dla działalności biblioteki był czas II wojny światowej, kiedy rękopisy i starodruki przewieziono do Niemiec. Na szczęście większość została zwrócona w 1946 r. choć nie obyło się bez uszkodzeń i strat. Po wojnie także zmagano się z licznymi trudnościami, głównie o charakterze finansowym. W latach 70-tych XXw. z powodu braku pieniędzy na renowację zabytkowego budynku istnienie biblioteki było zagrożone. W 1978 r. podjęto decyzję o przeniesieniu najcenniejszych rękopisów i starodruków do Żydowskiej Biblioteki Narodowej i Uniwersyteckiej w Jerozolimie.

Gruntowną modernizację biblioteki przeprowadzono w latach 1998-2000. Oprócz remontu budynku zainstalowano nowoczesny sprzęt zapewniający właściwe warunki dla przechorowywanych zbiorów. Do Ets Haim wróciła także część kolekcji, którą przewieziono dwadzieścia lat wcześniej do Izraela. 

Obecnie Biblioteka Ets Haim – Livraria Montezinos służy nie tylko społeczności żydowskiej. Organizowane są wystawy, wycieczki z przewodnikiem oraz wykłady.

W 2003 roku kolekcja biblioteki została wpisana na międzynarodową listę UNESCO – Pamięć Świata, gromadzącą najbardziej wartościowe obiekty o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym. Obecnie poza rękopisami, w zbiorach Ets Haim znajduje się m.in. sześć inkunabułów hebrajskich, około 450 unikalnych tekstów hebrajskich, około 400 unikalnych i rzadkich hiszpańskich i portugalskich dzieł drukowanych oraz 750 tekstów drukowanych na określone okazje. Ets Haim posiada również 450 odbitek i partytur chórów dziecięcych i męskich.

Oprac. JF
Źródło: https://jck.nl/ [dostęp 31.01.2019]